Danh mục bài viết
Bệnh đậu mùa khỉ (monkey pox) bùng phát vào khoảng giữa năm 2022. Sau đó vài tháng, WHO tuyên bố đây là tình trạng sức khỏe khẩn cấp toàn cầu. Hiện tại Việt Nam cũng đã phát hiện trường hợp mắc đậu mùa khỉ. Vì thế, việc nắm được cách phòng tránh đậu mùa khỉ sẽ giúp bạn bảo vệ bản thân và gia đình tốt nhất có thể.
Đậu mùa khỉ đang là vấn đề y tế toàn cầu
Bệnh đậu mùa khỉ là một bệnh hiếm gặp do vi rút đậu mùa khỉ gây ra. Đường lây truyền chính của bệnh bao gồm: lây truyền từ động vật sang người do tiếp xúc trực tiếp với máu, dịch cơ thể, hoặc các tổn thương ở da hoặc niêm mạc của động vật bị nhiễm bệnh; ăn thịt động vật hoang dã chưa được nấu chín kỹ và các sản phẩm khác của động vật bị nhiễm bệnh; lây truyền từ người sang người có thể do tiếp xúc gần với dịch tiết đường hô hấp, tổn thương da của người bị bệnh hoặc các đồ vật mới bị nhiễm virus; lây truyền từ nhau thai của người mẹ qua thai nhi.
Trước đây, bệnh đậu mùa khỉ thường xảy ra ở khu vực Trung và Tây Phi. Tuy nhiên hiện tại đậu mùa khỉ đã trở thành một làn sóng dịch bệnh mới, số ca mắc bệnh bùng phát tại nhiều quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới, đặc biệt là tại Châu u. Tổng số người mắc bệnh trên toàn cầu theo thống kê hiện tại đã lên đến hơn 16.000 ca mắc, trong đó có 5 trường hợp tử vong.
Tại Việt Nam (tính đến sáng ngày 03/10/2022), đã ghi nhận ca mắc bệnh đậu mùa khỉ đầu tiên trên địa bàn TP.HCM. Nguy cơ bệnh lây lan là có thể xảy ra, do tình hình dịch bệnh đã lan rộng tại nhiều quốc gia. Việc nắm được cách phòng tránh đậu mùa khỉ là vô cùng cần thiết.
Quan tâm: Hỗ trợ tăng cường sức khỏe tim mạch bằng omega-3
Các triệu chứng điển hình khi mắc đậu mùa khỉ
Người mắc đậu mùa khỉ sẽ có những triệu chứng lâm sàng nào? Thời gian ủ bệnh đậu mùa khỉ thường 6 đến 13 ngày, có thể kéo dài từ 5 đến 21 ngày. Ở mỗi giai đoạn ủ bệnh sẽ có những triệu chứng khác nhau. (1)
Vào ngày đầu tiên nhiễm bệnh đến khoảng ngày 5, tức thời kỳ xâm nhập, bệnh nhân bắt đầu có triệu chứng sốt, nhức đầu dữ dội, đau lưng đau cơ, nổi hạch và mệt mỏi. Sau khi sốt từ 1-3 ngày sẽ bắt đầu phát ban, có mụn nước lõm giữa (số lượng mụn nước có thể từ vài đến vài nghìn).
Trong suốt thời gian bệnh, các vết mụn nước có thể có mủ rồi từ từ khô lại, đóng thành vảy.
Bên cạnh đó, đã có những triệu chứng nghiêm trọng mới vừa được phát hiện bao gồm: có tổn thương bộ phận sinh dục đơn lẻ, xuất hiện những vết loét trên miệng và cả những vết loét ở hậu môn. Các triệu chứng này có thể gây đau đớn, khó nuốt, dẫn đến bất tiện trong sinh hoạt khiến người bệnh phải nhập viện điều trị.
Bệnh thường có thể tự khỏi, nhưng cũng có những trường hợp có biến chứng, dẫn đến nhiễm trùng thứ phát, nhiễm trùng giác mạc, nhiễm trùng huyết, viêm phế quản phổi, viêm não, mất thị lực,…
Cần làm gì khi có triệu chứng của bệnh đậu mùa khỉ?
Trong bối cảnh bệnh có tốc độ lây lan nhanh thì người nghi ngờ tiếp xúc với bệnh nhân mắc bệnh đậu mùa khỉ hoặc người có triệu chứng bệnh đậu mùa khỉ nên tự cách ly tại phòng riêng, tránh tiếp xúc với người khác và có các hoạt động quan hệ tình dục.
Sau đó, thông báo với Cơ quan y tế địa phương về trường hợp của mình để được hướng dẫn cách xử lý phù hợp. Tỷ lệ tử vong của người mắc bệnh đậu mùa khỉ vẫn ở mức thấp và bệnh có thể tự khỏi sau khoảng thời gian ủ bệnh, do đó người nghi ngờ mắc bệnh không cần quá hoang mang lo lắng.
Chỉ cần cách ly để tránh lây lan bệnh, nghỉ ngơi đầy đủ, ăn uống đa dạng thực phẩm và đặc biệt là các thực phẩm giúp tăng cường hệ miễn dịch của cơ thể như các loại trái cây và rau củ, các loại thực phẩm như hạt và quả hạch, các sản phẩm từ sữa, thịt gà, trứng và cá,….
Đặc biệt, nên uống nhiều nước để cơ thể đào thải độc tố ra ngoài. Có thể uống nước lọc, nước cam, nước chanh, nước dừa tươi hoặc các loại nước ép rau củ, trái cây,…
Cách phòng tránh đậu mùa khỉ
Làm sao để phòng bệnh đậu mùa khỉ? Hiện nay, chưa có thuốc đặc trị bệnh đậu mùa khỉ. Do đó, làm thế nào để phòng tránh đậu mùa khỉ là vô cùng quan trọng. (2)
Để ứng phó với đợt bùng phát và ngăn chặn nguy cơ lây bệnh, mọi người cần chú ý:
- Phòng tránh bệnh đậu mùa khỉ tốt nhất nên đeo khẩu trang khi ra ngoài, ở nơi đông người, tiếp xúc gần với người khác.
- Che mũi, miệng khi ho hoặc hắt hơi. Không nên che bằng tay không mà nên sử dụng khăn tay, khăn vải, khăn giấy sử dụng một lần hoặc ống tay áo để che mũi, miệng. Như vậy có thể làm giảm tình trạng phát tán dịch tiết đường hô hấp.
- Khi áp dụng các cách phòng tránh đậu mùa khỉ, nên lưu ý thường xuyên rửa tay bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn, đặc biệt sau khi tiếp xúc với người khác hoặc khi chạm vào bề mặt đồ vật như tay nắm cửa, mặt bàn, mặt ghế,…
- Sau khi ho và hắt hơi cũng phải rửa tay bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn.
- Trong hướng dẫn cách phòng tránh đậu mùa khỉ, các chuyên gia khuyến cáo không khạc nhổ bừa bãi nơi công cộng để tránh lây giọt bắn, dịch tiết của người bệnh cho người khác.
- Tránh tiếp xúc gần với người mắc bệnh hoặc nghi ngờ mắc bệnh. Không chạm vào vết thương, dịch cơ thể, các vật dụng, đồ dùng bị nhiễm mầm bệnh. Đeo khẩu trang để hạn chế giọt bắn từ người mắc bệnh hoặc nghi ngờ mắc bệnh.
- Một lưu ý khi thực hiện cách phòng tránh đậu mùa khỉ chính là thường xuyên sát khuẩn, vệ sinh khu vực nhà ở, các vật dụng cá nhân.
- Nếu đang nghi ngờ bản thân mắc bệnh hoặc nghi ngờ người khác mắc bệnh thì không tự ý điều trị mà cần chủ động cách ly, thông báo cho cơ quan y tế để được tư vấn và xử trí kịp thời.
- Không quên thực hiện lối sống lành mạnh, ăn uống đầy đủ dưỡng chất, tăng cường vận động và rèn luyện thể lực.
Với cách phòng tránh đậu mùa khỉ được các chuyên gia khuyến cáo, nên ăn chín uống sôi, không ăn thịt động vật còn sống. Nói không với việc sử dụng thịt động vật không rõ nguồn gốc, thịt động vật có nghi ngờ nhiễm bệnh (có mùi hôi thối, có đốm lạ trên thịt, được nhập từ những nguồn nghi ngờ là nơi đang bùng phát dịch bệnh,…). - Những người sinh sống, có lịch trình di chuyển tại các quốc gia đang có dịch bệnh đậu mùa khỉ hoặc nên tránh tiếp xúc với động vật gặm nhấm, thú có túi, động vật linh trưởng (dù sống hay chết) do các loại động vật này có thể chứa virus đậu mùa khỉ.
- Khi đi qua các vùng có dịch, nếu quay trở về Việt Nam thì cần chủ động khai báo với cơ quan y tế địa phương để được tư vấn.
Đã có vắc xin phòng tránh đậu mùa khỉ chưa?
Bên cạnh áp dụng các cách phòng tránh đậu mùa khỉ thì việc tiêm ngừa vắc xin phòng ngừa đậu mùa khỉ cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hạn chế dịch bệnh lây lan, hoặc giảm thiểu tối đa các tác động của bệnh đối với sức khỏe. (3)
Tính đến thời điểm hiện tại, chưa phát triển vắc xin riêng cho bệnh đậu mùa khỉ nhưng vẫn có 2 loại vắc xin được FDA chấp thuận để tiêm ngừa đậu mùa khỉ. Đó chính là vắc xin Jynneos (Imvamune/Imvanex) và ACAM2000:
1. Vắc xin Jynneos (Imvamune)
Được sản xuất từ virus vaccinia, cùng họ Orthopox virus với Monkeypox. Khi tiêm vắc xin Jynneos thì có nghĩa là bạn sẽ đưa những virus đã bị làm yếu, không có khả năng gây bệnh vào cơ thể. Lúc này, cơ thể sẽ “nhận diện” virus, hệ miễn dịch tấn công virus và ghi nhớ chúng, có cách phòng tránh nếu sau này virus xâm nhập.
Do virus cùng họ với virus đậu mùa khỉ nên theo các chuyên gia thì đây cũng là một cách phòng tránh đậu mùa khỉ. Vắc xin Jynneos đã được FDA cấp phép vào năm 2021 và theo nghiên cứu thì cần chích 2 mũi.
2. Vắc xin ACAM
Đây là loại vắc xin sử dụng virus đã bị làm yếu. ACAM có mặt trước cả vắc xin Jynneos (được chấp thuận năm 2015). Tuy nhiên, do cách chích khó khăn nên CDC khuyến cáo sử dụng vắc xin Jynneos nhiều hơn.
Nhìn chung cả 2 loại vắc xin này đều sử dụng virus không còn khả năng tấn công cơ thể và gây bệnh. Nhưng mọi người cần lưu ý tư vấn bác sĩ trước khi tiêm, đặc biệt là với những người bệnh có hệ miễn dịch yếu, có bệnh nền.
Người có thể tiêm vắc xin Jynneos và ACAM2000 thường là:
- Nhân viên y tế, chuyên viên phòng lab – các đối tượng có nguy cơ cao tiếp xúc với người bệnh đậu mùa khỉ hoặc sinh phẩm chứa virus đậu mùa khỉ.
- Bệnh nhân đã được phát hiện mắc hay phơi nhiễm bệnh đậu mùa khỉ.
- Người thân và tiếp xúc gần với bệnh nhân mắc đậu mùa khỉ.
Vắc xin đậu mùa có tác dụng với bệnh đậu mùa khỉ không?
Vắc xin ngừa bệnh đậu mùa đã được chứng minh có hiệu quả khoảng 85% trong việc ngăn ngừa bệnh. Vắc xin này có tính an toàn cao, tiêm được cho người trên 12 tháng tuổi, ít có phản ứng hay tác dụng phụ (có thể phát ban dạng thủy đậu, đau, đỏ, sưng hoặc sốt nhẹ).
Vì thế, người dân vẫn nên tiêm chủng vắc xin phòng đậu mùa để giảm nhẹ các triệu chứng do bệnh đậu mùa khỉ gây ra, nếu không may mắc bệnh.
